سیمای عمومی منابع آب کشور

کشور ایران دارای اقلیم خشک و نیمه خشک بوده و دارای متوسط بارش 250 میلی متر می باشد که این میزان بارش حدود یک سوم متوسط جهانی است. از نظر توزیع مکانی و زمانی بارش کشور، شرایط مطلوبی در راستای تقویت منابع آبی و دسترسی مناسب به منابع آبی در سطح کشور فراهم نبوده، بطوریکه میزان بارش در مناطق کویری حدود 46 میلیمتر بوده در حالیکه این رقم در استانهای شمالی کشور به بیش از 1400 میلیمتر افزایش می‌یابد و از نظر زمانی نیز، 5 درصد بارش کشور در تابستان دریافت می‌گردد و چندان کمکی در تأمین آب کشتهای تابستانه و دائمی نمی‌نماید. از طرفی متوسط بارش کشور در گذر زمان رو به کاهش بوده است بطوریکه میانگین بارش 53 ساله کشور حدود 250 میلیمتر بوده در حالیکه میانگین 13 ساله اخیر به 232 میلیمتر کاهش یافته است.

در کنار روند کاهشی بارش کشور، متأسفانه روند افزایشی دما باعث افزایش تبخیر و کاهش سهم بارش‌های مؤثر گردیده است و شرایط مذکور در کنار تغییرات فاکتورهای اجتماعی و اقتصادی در طول سالیان گذشته و همچنین عدم اتخاذ تصمیمات متناسب و سازگار با شرایط کم‌آبی، باعث عدم تغذیه مناسب و افت تراز آب زیرزمینی گردیده است و همین امر باعث محدودیت منابع آب در دسترس می گردد. بر اساس آخرین آمار موجود، تعداد محدوده های مطالعاتی ممنوعه و ممنوعه بحرانی کشور به 421 محدوده رسیده‌است. روند نزولی آبخوان‌ها باعث وقوع کسری مخزن شدید گردیده‌است که بر اساس متوسط 20 سال اخیر، مقدار کسری مخزن سالانه حدود 4.4 میلیارد متر مکعب می‌باشد.

متأسفانه با توجه به آنچه در بخش مصارف آب کشور شاهد هستیم، بطور سالانه حدود 98 میلیارد مترمکعب آب در سطح کشور مصرف می‌گردد که بخش عمده آن حدود 90 درصد در بخش کشاورزی است که بدلیل عدم بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی و عدم پایبندی دستگاه‌های متولی به اصول اسناد بالادستی کشور در حوزه مدیریت مصرف بهینه آب کشاورزی و افزایش بهره‌وری آب کشاورزی (بویژه اصول مدیریت مشارکتی و تحویل حجمی آب)، آب با بهره‌وری بسیار پایین در این بخش مصرف می‌گردد به نوعی که سرانه مصرف آب در سطح کشور بالا رفته و مقایسه میزان مصارف در سطح کشور با حجم آب تجدیدپذیر کشور، حاکی از آن است که بر اساس استاندارد شاخص کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل، ایران در شرایط بحران شدید از نظر منابع آبی قرار دارد. از طرفی پیش‌بینی‌های بلندمدت اقلیمی حاکی از اینست که ایران از نظر تغییرات اقلیمی به سمت تشدید تنش‌های آبی بلندمدت حرکت میکند و در این شرایط نه تنها تنش آبی بخش‌هایی از جامعه را بطور گسترده درگیر خواهد نمود بلکه منابع آبی نیز به مرور رو به کاهش رفته و تجدیدپذیری صورت نمی‌پذیرد لذا به منظور جلوگیری از تشدید بحران و صیانت از منابع آب تجدیدپذیر، اقدامات گسترده‌ای لازم است که بایستی در قالب یک برنامه آمایش آب‌محور دنبال گردد و قطعاً رمز موفقیت در این زمینه مشارکت مردم و پرهیز از رفتارهای اسراف گرایانه در بخش آب می‌باشد.